ปัญหาถาม-ตอบ

หนังสือธรรมะ

พระไตรปิฎก

"นิพพานไม่ใช่ขันธ์   นิพพานเป็นขันธวิมุตติ   พ้นจากความเป็นขันธ"

"โทมนัสเวทนาเกิดร่วมกับอกุศลจิต   ไม่ใช่วิบากโทมนัสเวทนาเกิดเพราะโทสะที่สะสมไว้เป็นปัจจัย"

"เมื่อดับเหตุที่ทำให้เกิดโทสะแล้ว   ทุกขเวทนาก็ยังเกิดได้   แต่ไม่มีโทมนัสเวทนาอีกต่อไป   
พระอรหันต์ยังมีอกุศลวิบากตราบเท่าที่ยังมีชีวิตอยู่   แต่ไม่มีโทสะเลย"

"เรามักยึดมั่นในเวทนาที่ดับไปแล้ว แทนที่จะระลึกรู้สภาพธรรมที่กำลังปรากฏทางตา   ทางหู  ทางจมูก  ทางลิ้น   ทางกาย  ทางใจ"

"ขันธ์ 5 ได้ชื่อว่า   อุปาทานขันธ์   เพราะเป็นที่ตั้งแห่งการยึดถือ  "

"ตราบใดขันธ์ 5 ยังเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่นแล้ว   ตราบนั้นเราก็เป็นเสมือนบุคคลที่ถูกเบียดเบียนด้วยโรคาพยาธิ"

"ตราบใดที่ยังยึดติดในขันธ์ 5   ขันธ์ 5 ก็จะเกิดขึ้นในภพชาติต่อไป   ซึ่งก็ต้องเป็นทุกข์ "

"เมื่ออบรม   เจริญมัคค์มีองค์ 8   ก็จะเริ่มรู้สภาพของขันธ์ 5 ตามความเป็นจริงเป็นการดำเนินไปสู่ความดับทุกข์ซึ่งไม่มีการเกิด   แก่  เจ็บ  ตาย  อีกเลย "

จิต  เจตสิก  รูป   เป็นสังขารธรรม   เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัยแล้วก็ดับไป   ไม่เที่ยง   นิพพานปรมัตถ์   เป็นวิสังขารธรรม   เป็นธรรมที่ไม่เกิดและไม่ดับ    ปรมัตถธรรมทั้ง 4   เป็นอนัตตา

จิต  เจตสิก  รูป   ซึ่งเป็น สังขารธรรม นั้นจำแนกได้อีกนัยหนึ่ง  คือ   โดยเป็นขันธ์ 5  
ขันธ์ หมายถึง  กลุ่มหรือกอง    ขันธ์ 5  คือ

1.   รูปขันธ์           ได้แก่   รูปทุกรูป
2.   เวทนาขันธ์      ได้แก่  ความรู้สึก(เวทนา)
3.   สัญญาขันธ์     ได้แก่  ความจำ (สัญญา)
4.   สังขารขันธ์      ได้แก่  เจตสิก 50 ดวง                                     (ประเภท)
5.   วิญญาณขันธ์  ได้แก่   จิตทุกดวง

เจตสิก 52 ดวง  จำแนกเป็น ขันธ์ 3  คือ  เวทนาเจตสิก 1 ดวง   เป็น เวทนาขันธ์    สัญญาเจตสิก 1 ดวง  เป็น สัญญาขันธ์    เจตสิกที่เหลืออีก 50 ดวง   เป็น สังขารขันธ์  เช่น   เจตนา  โลภะ  โทสะ  โมหะ   เมตตา  อโลภะ  และปัญญา เป็นต้น   อีกประการหนึ่ง   สังขารขันธ์  หมายถึง   สภาพซึ่ง "กระทำ"  หรือ   "นามธรรมที่ปรุงแต่งจิต"

สำหรับจิตปรมัตถ์นั้น จิตทุกดวง เป็น วิญญาณขันธ์    ในภาษาบาลี  คำว่า  วิญญาณ   มโน  จิตเป็นคำที่หมายถึงสภาพธรรมอย่างเดียวกัน   คือสภาพธรรมที่มีลักษณะ รู้อารมณ์    เมื่อจำแนกจิตโดยนัยของ ขันธ์  ก็ใช้คำว่า "วิญญาณ"   
ฉะนั้น  ขันธ์ 5   จึงเป็นรูปขันธ์ 1   เป็นนามขันธ์ 4  นามขันธ์ 3   ได้แก่  เจตสิก 52 ดวง   นามขันธ์ 1  ได้แก่  จิต 89 หรือ 121 ดวง

นิพพานไม่ใช่ขันธ์   นิพพานเป็นขันธวิมุตติ   พ้นจากความเป็นขันธ์    ข้อความใน วิสุทธิมัคค์   ทัสสนวิสุทธินิทเทส   แสดงการเกิดและดับของนามรูป

ไม่มีกองหรือที่รวมสำหรับนามรูปนี้ที่ยังไม่เกิด   ในเวลาก่อนเกิดแห่งนามรูปนี้   แม้นามรูปที่กำลังเกิด   ก็มิได้ชื่อว่ามาจากกองหรือที่รวม    แม้นามรูปที่กำลังดับ   ก็มิได้ชื่อว่าแล่นไปสู่ทิศใหญ่น้อย   แม้นามรูปนี้ดับแล้ว   ก็ไม่มีชื่อว่าการหยุดพัก   แต่กองหรือแต่บ่อขัง   หรือแต่ที่พำนักในฐานะแห่งหนึ่ง   ก็เปรียบเหมือนบุคคลกำลังดีดพิณ   เสียงที่เกิดขึ้นแล้วก็มิได้เก็บขังอยู่ก่อนแต่จะเกิด   เมื่อเกิดก็มิได้มาจากที่เก็บขัง   เมื่อดับก็มิได้แส่ไปสู่ทิศใหญ่น้อย   เสียงดับแล้วก็มิได้ถูกเก็บขังตั้งอยู่ในที่ไหนๆ   

อันที่แท้  เสียงย่อมอาศัยพิณ 1   สายพิณ1   และความพยายามของบุรุษอันเหมาะสมกับพิณและสายพิณนั้น 1   (เสียง) ไม่มีก็เกิดมีขึ้น   มีแล้วก็หายไปฉันใด   รูปธรรมและอรูปธรรมทั้งหมด   ไม่มีก็เกิดขึ้น   มีแล้วก็หายไปฉันนั้นฯ

ขันธ์มีจริง  เรารู้ขันธ์ได้   เช่น   เรารู้ รูปขันธ์  
เมื่อรู้สึกแข็ง    รูปไม่เที่ยง   เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป
รูปขันธ์ไม่ใช่เพียงร่างกายเท่านั้น   แต่สภาพธรรมที่ไม่รู้อะไรก็เป็นรูปขันธ์ด้วย   เช่น  เสียงเป็นรูปขันธ์   เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป   ไม่เที่ยง

เวทนาขันธ์ มีจริง   เรารู้เวทนาขันธ์ได้   ความรู้สึกทุกอย่างเป็นเวทนาขันธ์   เวทนาจำแนกได้หลายนัย

บางครั้งก็จำแนกเป็น 3 คือ   สุขเวทนา  ทุกขเวทนา อุเบกขาเวทนา (อทุกขมสุขเวทนา)

บางครั้งก็จำแนกเป็น 5 คือ   โสมนัสเวทนา  โทมนัสเวทนา   อทุกขมสุขเวทนา  สุขเวทนา   ทุกขเวทนา

ความรู้สึกทางกายมีกายปสาทซึ่งเป็น รูป ที่สามารถกระทบสัมผัสทางกายเป็นปัจจัย  
ความรู้สึก เป็น นามธรรม   แต่มีกายปสาทรูปเป็นปัจจัย   เมื่ออารมณ์กระทบกับกายปสาท   ความรู้สึกจะเป็นทุกข์หรือสุข   ไม่เป็นอุเบกขา    เมื่อเป็นทุกขเวทนาก็เป็นอกุศลวิบาก (ผลของอกุศลกรรม)   เมื่อเป็นสุขเวทนาก็เป็นกุศลวิบาก (ผลของกุศลกรรม)

เพราะเวทนาต่างๆ เกิดขึ้นแล้วก็ดับไปๆ   จึงยากที่จะรู้ว่า เป็นเวทนาแต่ละประเภท  เช่น   เราอาจปนสุขเวทนาทางกายซึ่งเป็นวิบาก   กับโสมนัสเวทนาที่พอใจในสุขเวทนานั้น   ซึ่งเกิดขึ้นภายหลัง   หรืออาจเข้าใจว่า   ทุกขเวทนาและโทมนัสเวทนาซึ่งเกิดขึ้นภายหลังนั้นเป็นความไม่สบายใจ
ทุกขเวทนาเป็น วิบากเจตสิก ซึ่งเกิดขึ้นพร้อมกับวิบากจิตซึ่งรู้อารมณ์ที่กระทบกาย   โทมนัสเวทนา อาจเกิดขึ้นภายหลัง
โทมนัสเวทนาเกิดร่วมกับอกุศลจิต   ไม่ใช่วิบากโทมนัสเวทนาเกิดเพราะโทสะที่สะสมไว้เป็นปัจจัย
แม้ว่าทุกขเวทนาและโทมนัสเวทนาเป็นนามธรรม   แต่ก็เป็นความรู้สึกที่ต่างกัน   เกิดเพราะปัจจัยต่างกันเมื่อดับเหตุที่ทำให้เกิดโทสะแล้ว   ทุกขเวทนาก็ยังเกิดได้   แต่ไม่มีโทมนัสเวทนาอีกต่อไป   
พระอรหันต์ยังมีอกุศลวิบากตราบเท่าที่ยังมีชีวิตอยู่   แต่ไม่มีโทสะเลย

ในสังยุตตนิกาย  สคาถวรรค   มารสังยุตต์  ทุติยวรรคที่ 2   สกลิกสูตรที่ 3  ข้อ 452   มีข้อความว่า

สมัยหนึ่ง   พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ มัททกุจฉิมิคทายวัน   เขตกรุงราชคฤห์ฯ   ก็โดยสมัยนั้นแล   พระบาทของพระผู้มีพระภาคถูกสะเก็ดหินเจาะแล้ว   ได้ยินว่า  เวทนาทั้งหลาย   อันยิ่ง  เป็นไปในพระสรีระ   เป็นทุกข์  แรงกล้า   เผ็ดร้อน  ไม่เป็นที่ยินดี   ไม่เป็นที่ทรงพระสำราญ   ย่อมเป็นไปแด่พระผู้มีพระภาค   พระองค์มีพระสติสัมปชัญญะ   อดกลั้นซึ่งเวทนาเหล่านั้น   ไม่กระสับกระส่ายฯ

เวทนาจำแนกเป็น 6   โดยนัยของ ทวาร 6   เวทนาเกิดทางตา  ทางหู   ทางจมูก  ทางลิ้น  ทางกาย   และทางใจ   เวทนา 6 นี้ต่างกันเพราะเกิดจากปัจจัยต่างกัน   เวทนาเกิดดับพร้อมกับจิตที่เวทนานั้นๆเกิดร่วมด้วย   ฉะนั้ทุกขณะจึงไม่ใช่เวทนาเดียวกันเลย

ในสังยุตตนิกาย  สฬายตนวรรค   เคสัญญสูตรที่ 2   มีข้อความว่า

.....ดูกรภิกษุทั้งหลาย   ภิกษุพึงเป็นผู้มีสติสัมปชัญญะ   รอกาลเวลา   นี้เป็นคำเราสั่งสอนพวกเธอฯ

.....ถ้าเมื่อภิกษุมีสติสัมปชัญญะ   เป็นผู้ไม่ประมาท   มีความเพียร   มีใจเด็ดเดี่ยวอยู่อย่างนี้   สุขเวทนาย่อมเกิดขึ้น     เธอย่อมรู้อย่างนี้ว่า   สุขเวทนาเกิดขึ้นแล้วแก่เรา   ก็สุขเวทนานั้นแล   อาศัยจึงเกิดขึ้นไม่อาศัยไม่เกิดขึ้น   อาศัยอะไร  อาศัยผัสสะนี้เอง   ก็แต่ว่าผัสสะนี้ไม่เที่ยง   ปัจจัยปรุงแต่ง   อาศัยปัจจัยเกิดขึ้น 
ก็สุขเวทนาซึ่งอาศัยผัสสะอันไม่เที่ยง   ปัจจัยปรุงแต่ง   อาศัยปัจจัยเกิดขึ้น
เกิดขึ้นแล้วแก่เรา   จักเที่ยงแต่ที่ไหนดังนี้

เธอย่อมพิจารณา   เห็นความไม่เที่ยง   เธอย่อมพิจารณาเห็นความเสื่อมไป   พิจารณาเห็นความคลายไป   พิจารณาเห็นความดับไปพิจารณาเห็นความสละคืน
เมื่อเธอพิจารณาเห็นความไม่เที่ยง   พิจารณาเห็นความเสื่อมไป   พิจารณาเห็นความคลายไป   พิจารณาเห็นความดับไป พิจารณาเห็นความสละคืน   ในผัสสะและในสุขเวทนาอยู่   ย่อมละราคานุสัยในผัสสะและในสุขเวทนาเสียได้ฯ

ข้อความเกี่ยวกับผัสสะและทุกขเวทนา...ผัสสะและอทุกขมสุขเวทนาก็โดยนัยเดียวกัน....

เวทนายังจำแนกได้อีกหลายนัย   เมื่อรู้วิธีจำแนกเวทนาโดยนัยต่างๆ   ก็จะทำให้เข้าใจจริงๆว่า   เวทนาเป็นเพียงนามธรรมชนิดหนึ่งซึ่งเกิดเพราะเหตุปัจจัย   เรามักยึดมั่นในเวทนาที่ดับไปแล้ว แทนที่จะระลึกรู้สภาพธรรมที่กำลังปรากฏทางตา   ทางหู  ทางจมูก  ทางลิ้น   ทางกาย  ทางใจ

ในวิสุทธิมัคค์ที่กล่าวถึงข้างต้นนั้น   อุปมานามธรรมและรูปธรรมที่เกิดขึ้น เสมือนเสียงขลุ่ยซึ่งไม่ได้มาจากที่ใดเลย   หรือไปดังที่ใดเลยเมื่อเสียงดับไป   หรือสะสมเก็บไว้ ณ ที่ใดเลย   แต่เราก็ยึดติดในเวทนานั้นเสียจนไม่รู้เลยว่า   เวทนาที่ดับไปแล้วนั้นดับไปหมดไม่เหลืออยู่เลย     เวทนาขันธ์ไม่เที่ยง

สัญญาขันธ์ มีจริง   และจะรู้ได้เมื่อจำสิ่งใดได้   สัญญาเกิดกับจิตทุกดวง   จิตแต่ละดวงเกิดขึ้นรู้อารมณ์   และสัญญาซึ่งเกิดกับจิตก็จำและหมายรู้อารมณ์นั้น เพื่อจำอารมณ์นั้นได้อีก   แม้ขณะที่จำไม่ได้   จิตขณะนั้นก็รู้อารมณ์   และสัญญาที่เกิดกับจิตก็หมายรู้อารมณ์นั้น  
สัญญาเกิดและดับพร้อมกับจิต   สัญญาไม่เที่ยง   ตราบใดที่ไม่รู้ลักษณะของสัญญาตามความเป็นจริงว่า   สัญญาเป็นนามธรรมชนิดหนึ่งที่เกิดขึ้นแล้วก็ดับไปทันที   ก็ยังยึดถือสัญญาว่าเป็นตัวตน

สังขารขันธ์  (เจตสิก 50 ดวง  เว้นเวทนาและสัญญา) มีจริงและรู้ได้   เรารู้สังขารขันธ์ได้ในขณะที่มีโสภณเจตสิก   เช่น   ความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่   กรุณาหรือในขณะที่มีอกุศลเจตสิก   เช่น  โทสะ  มัจฉริยะ สภาพธรรมเหล่านี้เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป   สังขารขันธ์ไม่เที่ยง

วิญญาณขันธ์ (จิต) มีจริง   รู้ได้เมื่อมีการเห็น   การได้ยิน  การได้กลิ่น   การลิ้มรส   การกระทบสัมผัสทางกาย   หรือการคิดนึก    วิญญาณขันธ์เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป   ไม่เที่ยง   สังขารธรรมทั้งหลาย (ธรรมที่เกิดเพราะเหตุปัจจัย) คือ  ขันธ์ 5 ไม่เที่ยง

ขันธ์ 5 ได้ชื่อว่า   อุปาทานขันธ์   เพราะเป็นที่ตั้งแห่งการยึดถือ   ผู้ที่ไม่ใช่พระอรหันต์ยังยึดมั่นในขันธ์ 5   เรายึดถือร่างกายว่าเป็นตัวตน   ฉะนั้น เราจึงยึดมั่นในรูปขันธ์   เรายึดนามธรรมว่าเป็นตัวตน   เราจึงยึดมั่นในเวทนาขันธ์   สัญญาขันธ์  สังขารขันธ์ และวิญญาณขันธ์ 
เมื่อเรายึดมั่นในขันธ์ 5 และไม่รู้ขันธ์ 5 ตามความเป็นจริง   ก็ย่อมเป็นทุกข์    ตราบใดขันธ์ 5 ยังเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่นแล้ว   ตราบนั้นเราก็เป็นเสมือนบุคคลที่ถูกเบียดเบียนด้วยโรคาพยาธิ

ในสังยุตตนิกาย  ขันธวารวรรค   นกุลปีตวรรคที่ 1   นกุลปีตสูตร  มีข้อความว่า   คฤหบดี  ชื่อ   นกุลบิดาเป็นผู้แก่เฒ่า เจ็บป่วยเนืองๆ   เข้าไปเผ้าพระผู้มีพระภาคซึ่งขณะนั้นประทับอยู่ ณ เภสกฬาวัน (ป่าเป็นที่นางยักษ์ชื่อ   เภสกฬา  อาศัยอยู่) อันเป็นสถานที่ให้อภัยแก่หมู่มฤค ใกล้เมืองสุงสุมารคิรในภัคคชนบท   พระผู้มีพระภาคตรัสให้นกุลบิดาคฤหบดีพิจารณาว่า   "เมื่อเรามีกายกระสับกระส่ายอยู่   จิตของเราจักไม่กระสับกระส่าย"   หลังจากนั้นท่านพระสารีบุตรก็ได้อธิบายขยายความว่า

ดูก่อนคฤหบดี  ก็อย่างไรเล่า   บุคคลจึงชื่อว่าเป็นผู้มีกายกระสับกระส่ายด้วย   จึงชื่อว่าเป็นผู้มีจิตกระสับกระส่ายด้วย   ดูกรคฤหบดี  คือ   ปุถุชนผู้มิได้สดับแล้วในโลกนี้   มิได้รับแนะนำในอริยธรรม   ย่อมเห็นรูปโดยความเป็นตน 1   ย่อมเห็นตนมีรูป 1   ย่อมเห็นรูปในตน 1   ย่อมเห็นตนในรูป 1   เป็นผู้ตั้งอยู่ด้วยความยึดมั่นว่า   เราเป็นรูป  รูปของเรา
เมื่อเขาตั้งอยู่ด้วยความยึดมั่นว่า   เราเป็นรูป  รูปของเรา   รูปนั้นย่อมแปรปรวนเป็นอย่างอื่นไป    เพราะรูปแปรปรวนเป็นอื่นไป   โสกะ  ปริเทวะ  ทุกข์   โทมนัสและอุปายาสจึงเกิดขึ้น   ย่อมเห็นเวทนาโดยความเป็นตน 1   ......ย่อมเห็นสัญญาโดยความเป็นตน 1 ....ย่อมเห็นสังขารโดยความเป็นตน 1 .....ย่อมเห็นวิญญาณโดยความเป็นตน 1 ....   ดูกรคฤหบดี   ด้วยเหตุนี้แล   บุคคลจึงชื่อว่าเป็นผู้มีกายกระสับกระส่าย   และเป็นผู้มีจิตกระสับกระส่าย

ดูกรคฤหบดี  ก็อย่างไรเล่า   บุคคลแม้เป็นผู้มีกายกระสับกระส่าย   แต่หาเป็นผู้มีจิตกระสับกระส่ายไม่    ดูกรคฤหบดี   คืออริยสาวกในธรรมวินัยนี้.....ย่อมไม่เห็นรูปในความเป็นตน 1....ย่อมไม่เห็นเวทนาโดยความเป็นตน 1....ย่อมไม่เห็นสัญญาโดยความเป็นตน 1....ย่อมไม่เห็นสังขารโดยความเป็นตน 1.....ย่อมไม่เห็นวิญญาณโดยความเป็นตน 1....   เมื่ออริยสาวกไม่ตั้งอยู่ด้วยความยึดมั่น   เมื่อวิญญาณนั้นย่อมแปรปรวนเป็นอย่างอื่นไปเพราะวิญญาณแปรปรวนเป็นอย่างอื่นไป   โสกะ  ปริเทวะ  ทุกข์   โทมนัส    และ
อุปายาสจึงไม่เกิดขึ้น   ดูกรคฤหบดี  อย่างนี้แล   บุคคลแม้มีกายกระสับกระส่าย   แต่หาเป็นผู้มีจิตกระสับกระส่ายไม่ฯ

ตราบใดที่ยังยึดติดในขันธ์ 5    ก็เป็นเสมือนคนป่วยแต่ความป่วยไข้ก็อาจจะหายได้เมื่อประจักษ์แจ้งขันธ์ 5  ตามความเป็นจริง    ขันธ์ 5 ไม่เที่ยง  จึงเป็นทุกข์ ในสังยุตตนิกาย  ขันธวารวรรค  
ขันธสังยุตต์  จุลลปัญณาสก์  อันตวรรคที่ 1  
ทุกขสูตร   พระผู้มีพระภาคทรงแสดงอริยสัจจ์ 4 
กะภิกษุทั้งหลายว่า

ดูกรภิกษุทั้งหลาย   เราจักแสดงทุกข์
(คำว่า "ทุกข์" บางทีแปลว่า ความทุกข์  บางทีแปลว่า ความไม่สบาย   แต่ในข้อความภาษาอังกฤษ   ใช้ความหมายที่ว่าความทุกข์)    ทุกขสมุทัย  ทุกขนิโรธ   และทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาแก่เธอทั้งหลาย   เธอทั้งหลายจงฟังฯ

ดูกรภิกษุทั้งหลาย   ก็ทุกข์เป็นไฉน  คำว่า   ทุกข์นั้นควรจะกล่าวว่า   อุปาทานขันธ์ 5    อุปาทานขันธ์ 5  เป็นไฉน   คือ  อุปาทานขันธ์คือรูป 1   อุปาทานขันธ์คือเวทนา 1   อุปาทานขันธ์คือสัญญา 1   อุปาทานขันธ์คือสังขาร 1   อุปาทานขันธ์คือวิญญาณ 1   ดูกรภิกษุทั้งหลาย   นี้เรียกว่าทุกข์

ดูกรภิกษุทั้งหลาย   ก็ทุกขสมุทัยเป็นไฉน  คือ   ตัณหาอันนำให้เกิดในภพใหม่.... มีปกติเพลิดเพลินยิ่งในภพหรืออารมณ์นั้น   คือ  กามตัณหา  ภวตัณหา   วิภวตัณหา    ดูกรภิกษุทั้งหลายนี้เรียกว่าทุกขสมุทัย

ดูกรภิกษุทั้งหลาย   ก็ทุกขนิโรธเป็นไฉนคือความดับไม่เหลือแห่งตัณหานั่นแล ด้วยมรรค  คือ  วิราคะ   ความสละ  ความสละคืน   ความหลุดพ้น   ความไม่มีอาลัยดูกรภิกษุทั้งหลาย   นี้เรียกว่า  ทุกขนิโรธ

ดูกรภิกษุทั้งหลาย   ก็ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาเป็นไฉน   คือ  อริยมรรคประกอบด้วยองค์ 8....ดูกรภิกษุทั้งหลายนี้เรียกว่า ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาฯ

ตราบใดที่ยังยึดติดในขันธ์ 5   ขันธ์ 5 ก็จะเกิดขึ้นในภพชาติต่อไป   ซึ่งก็ต้องเป็นทุกข์   เมื่ออบรมเจริญมัคค์มีองค์ 8   ก็จะเริ่มรู้สภาพของขันธ์ 5 ตามความเป็นจริงเป็นการดำเนินไปสู่ความดับทุกข์ซึ่งไม่มีการเกิด   แก่  เจ็บ  ตาย  อีกเลย    ผู้ที่บรรลุอริยสัจจธรรมขั้นสุดท้าย   คือ  ขั้นอรหันตบุคคล   เมื่อสิ้นชีวิตแล้ว  ขันธ์ 5 ก็ไม่เกิดอีกเลย

 

ดูสารบัญ

home       ปัญหาถาม-ตอบ       หนังสือธรรมะ

พระไตรปิฎก

หมายเหตุ: คัดลอกจากหนังสือ  "พระอภิธรรมในชีวิตประจำวัน"
โดย  Nina Van Gorkom
แปลโดย  ดวงเดือน  บารมีธรรม
มูลนิธิศึกษาและเผยแพร่พระพุทธศาสนา

ดูสารบัญ